Ogrodnicy, Murarze i Milcząca Większość

Prowadząc bloga Zielone Puszczykowo miałem przez ostatnie miesiące okazję przyjrzeć się bliżej, jak na naszym lokalnym poziomie działają procedury demokratyczne. Niestety, ze smutkiem odnoszę wrażenie, że demokracja dla wielu mieszkańców Puszczykowa i Mosiny jest tylko mechanizmem, który sam się napędza do działania i nie wymaga od przeciętnego obywatela zaangażowania. Jakby na przekór słowu “samorząd” mieszkańcy wyżej cenią święty spokój niż zaangażowanie w sprawy publiczne.

Niedawno w Puszczykowie odbyły się wybory uzupełniające do rady miasta. Okręg wyborczy jest niewielki a ordynacja wyborcza tak skonstruowana, że każdy głos jest na wagę zwycięstwa lub porażki. Głosowanie bezpośrednie i większościowe sprawia, że wygrywa w prosty sposób ten kandydat, który otrzyma najwięcej głosów. Takiego komfortu w wielu wyborach i wielu miastach nie ma. W Puszczykowie jest, ale mieszkańcy nie potrafią lub nie chcą go docenić. Do urn poszło raptem 261 mieszkańców, co stanowiło 17,16% uprawnionych do głosowania. Zwycięski kandydat otrzymał raptem 83 głosy z 1521 możliwych do zdobycia. Jeśli przyjąć, że mandat radnego jest tak silny, jak poparcie, którego mu udzielono, to wniosek z tej wyliczanki musi być ponury.

Warto postawić pytanie, dlaczego mieszkańcy nie zadali sobie trudu, żeby udzielić swojemu przedstawicielowi odpowiedniego poparcia, co wzmocniłoby jego pozycję w radzie miasta, przekładając się na dobrze pojmowany interes dzielnicy? Był wybór, bo startowało 5 kandydatów o różnych programach, profilach osobowościowych i zainteresowaniach. Nawet jeśli wśród kandydatów nie było nikogo odpowiedniego, to żadną fatygą nie było zgłoszenie kolejnego kandydata lub w ostateczności oddanie głosu nieważnego, co byłoby wyrażeniem swojej bezsilności. Jednak mieszkańcy woleli wybory po prostu odpuścić, uznając pewnie, że nie ma znaczenia, kto w ich imieniu się wypowiada i jakie decyzje podejmuje.

Obojętność mieszkańców na sprawy publiczne jest niepokojąca, ponieważ demokracja nieużywana degeneruje się bardzo szybko, pozwalając pozbawionej kontroli władzy dowolnie zarządzać wspólnym dobrem nie zawsze w interesie całej społeczności. W ostatnim czasie zarówno w Puszczykowie jak i w Mosinie z dużą siłą ujawniły się konflikty, które są pochodną zaniedbania swoich praw i obowiązków przez obywateli. Okazuje się bowiem, że mieszkańcy naszych miast mobilizują się dopiero, gdy w ich bezpośrednim sąsiedztwie pojawia się problematyczna inwestycja będąca wynikiem decyzji lub braku decyzji władz wybranych wcześniej w demokratycznych wyborach. Ich słuszne zazwyczaj protesty są pochodną z jednej strony lekceważenia wyborców przez ich przedstawicieli, z drugiej strony stanowią dowód na brak należytej kontroli nad przedstawicielami ze strony wybierających.

Bardzo dobrze, że mieszkańcy terenów przylegających do drogi wojewódzkiej 430 protestują w obronie swoich interesów, że mieszkańcy okolic ulicy Magazynowej w Puszczykowie sprzeciwiają się budowie marketu na działce do tego nieprzeznaczonej, że mieszkańcy Mosiny skutecznie walczyli o zablokowanie budowy spalarni opon, że puszczykowscy strażacy walczą o swoją remizę a mieszkańcy różnych dzielnic sprzeciwiają się budowie osiedli pod przykrywką stawiania domów jednorodzinnych. To świetnie, że dyskusyjne decyzje inwestorów prywatnych i publicznych są oprotestowywane. Żałować jednak należy, że ogniska protestów zapalają się i tlą tylko w okolicach, których dotyczy inwestycja. Reszta mieszkańców zdaje się być do nich nastawiona obojętnie lub wręcz wrogo, wychodząc z założenia, że ludzie powinni siedzieć cicho i dać władzom wolną rękę w decydowaniu o przyszłości miasta.

Demokratyczne protesty spotykają się obojętnością mieszkańców, których te sprawy bezpośrednio nie dotykają (lub też oni uważają, że ich nie dotykają) oraz lekceważeniem władz (szczególnie w przypadku Mosiny) lub prymitywną reakcją ludzi, których prywatnym interesom zagrażają. Niedawno w “Głosie Puszczykowa” ukazał się tekst przedsiębiorcy Lesława Markiewicza, w którym zaatakował on ludzi walczących ze szkodliwymi, ich zdaniem, inwestycjami w mieście. Tekst nosi tytuł “Milcząca większość w końcu się odezwie” i zawiera zarzuty pod adresem mniejszości mieszkańców, którzy śmią zakładać stowarzyszenia i protestować przeciw inwestycjom. “Przecież ich (protestujących – przyp. mój) interes może być sprzeczny z oczekiwaniami milczącej większości” – pisze autor, nie zaznaczając jednak w żadnej części tekstu, że jeden z protestów, które wymienia dotyczył inwestycji planowanej przez niego samego. Jak rozumiem, krzykliwa mniejszość zagraża interesom “milczącej większości”, ale też konkretnie pana Markiewicza, który chciał coś tam wybudować, a mu uniemożliwiono. Na czym polega interes krzykliwej mniejszości, autor nie precyzuje, zapewne dlatego, że musiałby się odnieść merytorycznie do argumentów dotyczących ochrony przyrody, oryginalnego charakteru miasta oraz planowania przestrzennego. Innych interesów krzykliwa mniejszość, do której się zaliczam, nie ma.

W tym samym numerze “Głosu Puszczykowa” pojawił się tekst podsumowujący ankietę zorganizowaną przez firmę Geoprojekt i dotyczącą budowy marketu przy ulicy Magazynowej. Ankietę, zgodnie z przewidywaniami, wygrał organizator. Przepytywani mieszkańcy w większości opowiedzieli się za budową marketu. Niestety, znowu mamy do czynienia z działaniami wypaczającymi ideę demokracji. Ankieta została zorganizowana w sposób urągający standardom debaty publicznej. Przeciwników budowy uznano na nieodpowiedzialnych krzykaczy i w ogóle nie poinformowano o formule ankiety ani nawet o brzmieniu pytania. Inwestor uważa, że dowiódł, iż przeciwnicy nie mają racji, bo są w mniejszości. Pokazał, że “milcząca większość” ma rację, a on wspaniałomyślnie dał się jej wypowiedzieć w ankiecie. Nie wiem jednak, czy w swoim pytaniu poinformował pytanych, że przeciw inwestycji są nie tylko krzykacze, ale też władze miasta oraz Powiatowy Konserwator Zabytków. Nie podał też pewnie żadnych argumentów przemawiających przeciw inwestycji.

Zarówno przeciwnicy budowy marketu jak i rozbudowy drogi 430 przedstawili na łamach prasy długą listę merytorycznych argumentów przeciw inwestycjom. Punktem wspólnym argumentacji tych dwóch środowisk była chęć zachowania oryginalnego układu urbanistycznego nazywanego czasem “miastem-letniskiem”, kiedy indziej “miastem-ogrodem” lub “miastem ogrodów”. Rosnącą, choć pewnie jeszcze nie dominującą, grupę mieszkańców chcących mieszkać w zielonym mieście określić można w publicystycznym uproszczeniu Ogrodnikami. Ich głównym postulatem jest zrównoważony rozwój miejscowości oparty na szacunku dla tradycyjnego charakteru miasta, ochronie przyrody i zabytków oraz na przemyślanych planach zagospodarowania przestrzennego i racjonalnej polityce komunikacyjnej i transportowej. Coraz śmielej formułują swoją postulaty i starają się je w demokratyczny sposób promować.

Gdy tylko Ogrodnicy zaczęli głośno i w sposób bardziej zorganizowany domagać się szacunku dla prawa oraz dopasowania planów inwestycyjnych do lokalnych uwarunkowań, nastąpiła konsolidacja i kontroofensywa obozu “milczącej większości” reprezentowanej w mediach głównie przez deweloperów i przedsiębiorców oraz niektórych przedstawicieli lokalnych władz. W związku z ich budowlanym zapałem, nazwałbym tę grupę Murarzami. Ich głównym postulatem jest dopuszczenie każdej inwestycji w każdym miejscu bez względu na konsekwencje dla mieszkańców, przyrody, układu urbanistycznego, krajobrazu, zabytków i tym podobnych abstrakcji. Najchętniej zamieniłby centrum Puszczykowa w dzielnicę handlową z prawdziwego zdarzenia (czyli coś w rodzaju Franowa lub Komornik), do którego dojazd umożliwi dwupasmowa droga wojewódzka tnąca na pół miasto, park narodowy i wżynająca się w rezerwaty i dzielnice mieszkaniowe. W odróżnieniu od Ogrodników, Murarze bardzo często łączą działalność publiczną w interesie “milczącej większości” z czerpaniem zysków z realizacji konkretnych inwestycji.

Co mają wspólnego mieszkańcy Puszczykowa, którzy nie pofatygowali się na wybory uzupełniające, ze sporem między Murarzami a Ogrodnikami? Odpowiedź na to pytanie jest ukryta w pojęciu “milczącej większości”. Murarze zaczęli się powoływać na jej interes w reakcji na określenie “mieszkańcy Puszczykowa” używane czasem przez Ogrodników. O ile jednak drugie określenie nie sugeruje w żaden sposób, że chodzi o wszystkich mieszkańców Puszczykowa ani nawet o większość, o tyle sformułowanie użyte przez Murarzy zawłaszcza konkretną demokratyczną legitymację. Pan Markiewicz pewnie nawet nie pomyślał, że pisząc w imieniu “milczącej większości” mianował się samozwańczym przedstawicielem ok. 5 tysięcy mieszkańców Puszczykowa. To spora odpowiedzialność, zważywszy, że raczej nigdy nie startował w żadnych wyborach. Dopóki jednak mieszkańcy nie będą aktywnie uczestniczyć w życiu miasta, dopóty będą się pojawiać Samozwańcy uważający, że lepiej wiedzą, co dla mieszkańców dobre, a co złe.

Obecnie w Puszczykowie (ale też w Mosinie, choć na innej płaszczyźnie) toczy się ważna debata o kierunku rozwoju miasta. Jak wspomniałem, Murarze chcieliby miasto rozbudowywać, tworząc z niego ośrodek handlowo-usługowy podobny do Lubonia czy Mosiny, a Ogrodnicy chcieliby zachować jego dotychczasowy oryginalny charakter – miasta, które dzięki willowej zabudowie i dużej ilości zieleni stanowi miejsce wytchnienia i centrum rekreacji nie tylko dla swoich mieszkańców, ale i gości z okolicznych miast i gmin (Poznań, Mosina, Komorniki etc.) . Wybór jednej z tych dróg wiąże się z konsekwencjami, których każdy mieszkaniec powinien być świadomy, żeby móc się w tej sprawie rozsądnie wypowiedzieć.

Żeby unaocznić różnicę, przytoczę przykład z życia. Bogaty przedsiębiorca sprowadził się do urokliwej miejscowości w sercu lasu. Wybudował duży dom na skraju lasu i postanowił zadbać o jego otoczenie. O radę zapytał kierownika budowy i ogrodnika. Pierwszy radził mu wybudować wysoki mur i odizolować się od otoczenia, drugi chciał posadzić drzewa, które odseparują go od drogi, ale będą jednocześnie ładnie korespondować z otaczającym działkę lasem. Drugie rozwiązanie może było tańsze i bardziej urokliwe, ale inwestor zdecydował się na mur. Lasu może nie zobaczy, ale za to oddzieli wyraźnie cywilizację od dzikiej przyrody. My, mieszkańcy mamy podobny wybór. Możemy posłuchać Ogrodników, możemy poprzeć Murarzy, możemy wreszcie znaleźć inną drogę. Albo się obudzimy za murem, albo będziemy wdychać woń zielonych lasów, albo też połączymy jakoś dwa przeciwstawne żywioły. Wybór należy tylko do Was drodzy współobywatele. Jako aktywny Ogrodnik będę oczywiście zabiegał o poparcie zielonej drogi, podejmując merytoryczną dyskusję z oponentami i mając cień nadziei na wypracowanie konsensusu. Chciałbym, żeby “milcząca większość” nie była tylko zwrotem retorycznym używanym w dyskusjach medialnych, ale realnym uczestnikiem zmian zachodzących w naszych miastach.

Marcin Muth