Salon VW Berdychowski Łukasz Grabowski radny w sejmiku woj. wielkopolskiego Osa Nieruchomości Mosina - działki, mieszkania, domy Wielkanoc w Starym Browarze w Poznaniu - złap zająca w apce
Henryk Pruchniewski | czwartek, 5 kwi, 2012 | 1 Komentarz

Puszczykowo dawniej

Dzisiejsze miasto Puszczykowo to połączenie czterech historycznie odrębnych osad. Najstarszą jest Niwka, położona nad Wartą, pierwsza o niej wzmianka pochodzi z 1302 r. Następną jest Stare Puszczykowo, leżące na „wysoczyźnie” (1387 r.).

Po roku 1600 powstało Puszczykowo, które wraz ze Starym Puszczykowem aż do rozbiorów należało do dóbr kapituły poznańskiej (kolegium kanoników, wspomagających poznańskiego biskupa w zarządzie diecezją). Czwarta miejscowość to tzw. Nowe Puszczykowo, wzmianka o tym pochodzi z 1387 roku i dotyczy sporu o granice pomiędzy Wirami a Puszczykowem. Natomiast w dokumentach z 1757 r. pojawiła się po raz pierwszy nazwa Puszczykowo, kiedy rząd pruski skonfiskował dobra kościelne. Jeszcze inne źródła podają, ze w latach 1870-80, w rejonie Puszczykowa nastąpiło częściowe uregulowanie koryta Warty, a w jej dolinie powstało Puszczykowo.

Dworzec PKP Puszczykowo

Zabytkowy dworzec PKP na stacji w Puszczykowie

Do roku 1935 poszczególne miejscowości – Puszczykowo, Puszczykówko i Stare Puszczykowo były wsiami sołeckimi. Od roku 1936 Puszczykowo zostało gminą z wójtem, p. Michalskim. Po wojnie Puszczykowo w 1956 r. uzyskało status osady miejskiej, a 7 lipca 1962 roku rozporządzeniem prezesa rady ministrów PRL, Józefa Cyrankiewicza prawa  miejskie. To tyle historycznego początku.

Natomiast, jak podają źródła pisane, najstarszą dzielnicą Puszczykowa jest Stara Niwka, która już w XIII wieku posiadała prawa miejskie na wzór niemiecki i wraz z Mosiną stanowiła jednostkę samorządową. Niwka była wsią szlachecką, należącą do rodu Łodziów Przedpełkowiczów z Gostynia i Krosna. W roku 1302 właściciel okolicznych osad – wojewoda kaliski z bliżej nie znanych powodów odebrał prawa miejskie Niwce, podporządkowując ją wójtowi w Mosinie. Utrata praw i przywilejów spowodowała stopniowy upadek Niwki. W późniejszym okresie jej dzieje toczą się wokół długoletnich sporów pomiędzy spadkobiercami i rodami. I tak na przykład właściciel okolicznych wsi ze Stęszewa procesował się z Wojciechem prepozytem Głuszyńskim o rozgraniczenie Niwki i Rogalinka. W wyniku tych sporów Niwka coraz bardziej podupadała. Jak podają źródła pisane, w roku 1666 Niwka była biedną nie dużą osadą, a po zakończeniu wojen szwedzkich całkowicie opustoszała. Ponownie odżyła i zyskała na znaczeniu w 1778 r. W tym czasie wieś liczyła 10 dymów, co w przybliżeniu pozwala szacować liczbę osadników wraz z rodzinami na około 60 osób.

Z tych samych źródeł wynika, że na podstawie nazwisk zawartych w dokumencie z 1785 r. można sądzić, że większość nowych osadników była pochodzenia niemieckiego. A, ze tak właśnie mogło być świadczą pozostałości cmentarza niemieckiego (ewangelickiego) przy drodze do Mosiny.

Inny dokument z końca XIX wieku przynosi wiadomości o obszarze Niwki. I tak obszar wsi poza polami uprawnymi obejmował około 346 mórg rozlewisk, wieś liczyła 15 dymów, zamieszkiwało ją około 107 osób, w tym 18 katolików, 89 ewangelików, z których 18 zaliczono do analfabetów. Z dokumentu wynika, ze w tym czasie funkcjonowała przeprawa przez wartę w kierunku Rogalinka.

Koniecznie trzeba wspomnieć również o pradziejach Niwki, jak wykazały badania archeologiczne, najstarsze ślady pobytu ludzi na tych terenach pochodzą z końca starszej epoki kamiennej (4000-2500 p.n.e.). Na polach Niwki odkryto typowe obozowiska na wysokich brzegach rzeki i wydmach piaszczystych. Były to gromady łowców reniferów. Ponadto w roku 1949 studenci archeologii Uniwersytetu Poznańskiego pod kierunkiem prof. Józefa Kostrzewskiego znaleźli na polach Niwki i Mosiny ślady kilku epok do okresu rzymskiego włącznie.

Warto jeszcze dopowiedzieć, że przy ul. Niwka Stara 20 rośnie świadek historii – podwójny dąb o obwodzie 565 cm, najgrubsze drzewo na obszarze Wielkopolskiego parku Narodowego.

To tyle o najstarszej dzielnicy Puszczykowa. Wracamy do „centrum”. Jak podają źródła najstarsza wzmianka o Puszczykowie pochodzi z roku 1387, gdzie przed ziemskim sądem w Poznaniu toczył się spór o granice pomiędzy Wirami a Puszczykowem. Inny dokument podaje w roku 1757 po raz pierwszy nazwę Puszczykowo, gdy rząd pruski skonfiskował dobra kościelne. Jednak o Puszczykowie zrobiło się głośno pod koniec XIX w. Była to wówczas już miejscowość modna, typowo letniskowa i wypoczynkowa dzięki wspaniałej przyrodzie (lasy, czysta woda Warty) oraz dogodnemu połączeniu litą drogą z Poznania do Mosiny. Natomiast całkiem nowe perspektywy rozwojowe dla Puszczykowa otworzyła zbudowana w 1856 r. kolej żelazna z Poznania do Wrocławia. W 1897 r. utworzono w Puszczykowie stację kolejową, a w roku 1905 zbudowano piękny drewniany dworzec z wieżyczką zegarową.

Jeżeli chodzi o ludność ówczesnego Puszczykowa byli to w większości ludzie zamożni, kupcy, lekarze, adwokaci, ludzie, którzy mogli pozwolić sobie na budowę pięknych, stylowych domów czy okazałych willi. W okresie międzywojennym Puszczykowo kipiało życiem. Według danych statystycznych w okresie 1935 – 1939 w pogodne letnie niedziele i święta Puszczykowo i Puszczykówko odwiedzało około 20 – 30 tysięcy mieszkańców Poznania. Dla ich potrzeb istniały liczne restauracje i kawiarnie, do najbardziej znanych należał lokal Stanisława Jóźwiaka. Atrakcją lokalu, poza dobrą kuchnią były dancingi, podczas których do tańca przygrywała orkiestra 7 –go pułku strzelców konnych. Oprócz lokalu pana Jóźwiaka znany i modny był lokal p. Wandy Mendlowej, znany ze znakomitej zupy rakowej oraz pączków. Poza tym działały inne lokale, takie jak restauracja Leśna czy lokal p. Morawskiego w Puszczykowie.

Warto wspomnieć, że w Puszczykowie w roku 1923 został wybudowany bezstylowy kościół projektu architekta Adama Bolenstoedta oraz to, że mieli tu swoje rezydencje m.in. kardynał August Hlond, Cyryl Ratajski i inni.

W okresie okupacji niemieckiej mieszkała tu elita urzędników z Poznania, jak również spora grupa z ochrony Goleitera Artura Greisera. W Puszczykówku miał swoją siedzibę przywódca SD na całą Wielkopolskę. Koniec okupacji niemieckiej dla mieszkańców Puszczykowa nastąpił w niedzielę wieczorem 22 stycznia 1945 r. Jednak już dzień wcześniej były sygnały o zbliżającej się armii radzieckiej, mianowicie z rejony Czapur po zamarzniętej warcie, na wysokości Kątnika przeprawił się jeden radziecki czołg, który jadąc drogą w kierunku Łęczycy spotkał na swej trasie, jak się okazało, niemiecki ostatni pociąg jadący do Wrocławia. W Wyniku wymiany ognia pociąg został zniszczony.

Na zakończenie pozostała jeszcze jedna ciekawostka, dotycząca domu WFP. Obiekt ten został zbudowany po I Wojnie Światowej i był w latach dwudziestych w gestii PCK. W czasie Wojny Niemcy w roku 1940 przekształcili go na dobrze urządzony szpital wojskowy. Po wojnie nadał pozostał szpitalem wojskowym, tylko, ze już innej armii. Tu warto dodać, ze w dawnych garażach szpitalnych zbudowano w roku 1952 pierwsze w Puszczykowie Muzeum Przyrodnicze.

To tyle czy aż tyle, co wiemy o dawnym Puszczykowie. Natomiast okres ostatnich 50 lat miasta to już całkiem nowa karta historii Puszczykowa.

Opracował Henryk Pruchniewski

Źródła: Ludwik Gomolec „Mosina w Tysiącleciu”, Głos Puszczykowa 1987, J. Łojko, J. Stępień „Zarys dziejów Mosiny i okolicy.

rzeka Warta na wysokości Puszczykowa rzeka Warta na wysokości Puszczykowa (Niwka Stara)

rzeka Warta na wysokości Puszczykowa (Niwka Stara)

Henryk Pruchniewski

Wieloletni współpracownik Gazety Mosińsko-Puszczykowskiej, mieszkaniec Mosiny, kolekcjoner, numizmatyk, zbieracz świadectw historii, śp. Henryk Pruchniewski.

Wasze komentarze (1)

  • Gość
    sobota, 11 lut, 2017, 21:28:31 |

    Witam.Bardzo chciałbym się dowiedzieć więcej o mieszkańcach Puszczykowa Starego zamieszkałych w lewej końcówce obecnej ul. Jarosławskiej.Mam pełne drzewo genologiczne ostatniego mieszkańca o nazwisku BIUTTNER JAKUB UR. 1868-1937..Poszukuje map z tego okresu i jakichkolwiek dokumentów lub wiadomości.Bardzo proszę o pomoc i kontakt.

Skomentuj