Przekraczanie i poszerzanie granic

Przekraczanie i poszerzanie granic – warsztaty literackie z profesorem literatury współczesnej Przemysławem Czaplińskim.

Marcowe spotkanie Dyskusyjnego Klubu Książki poprowadził już po raz drugi profesor literatury współczesnej w Instytucie Filologii Polskiej UAM.

Profesor Przemysław Czapliński jest krytykiem literackim, autorem szeregu ważnych publikacji o polskiej prozie, uczestniczył w pracach jury Nagrody Literackiej Nike, zasiada w jury konkursu teatralnego poświęconego polskiej dramaturgii współczesnej „Metafory rzeczywistości”. Przedmiotem naszej dyskusji były opowiadania Olgi Tokarczuk, zawarte w zbiorze „Gra na wielu bębenkach”. Olga Tokarczuk, doceniana od dwudziestu lat zarówno przez czytelników jak i przez krytyków (laureatka wielu prestiżowych nagród, m. in. Nike, Fundacji im. Kościelskich, międzynarodowej nagrody Vilenica), jest również jedną z moich ulubionych pisarek. Pamiętam, jak w latach dziewięćdziesiątych, z wypiekami na twarzy, zaczytywałam się w jej pierwszych powieściach „Podróż ludzi Księgi” oraz „Prawiek i inne czasy”. Jej proza była próbą ukształtowania nowej wrażliwości czytelniczej, autorka z lekkością operowała językiem, bawiła się konwencjami literackimi i przede wszystkim opowiadała wciągające historie. Profesor Czapliński, jak pisze o tym jedna z uczestniczek DKK, Ania Kędzierska „przypomniał o możliwościach interpretacyjnych tekstu, a co najcenniejsze: przekazał potrzebę zatrzymania się nad tekstem, szukania w nim pytań skierowanych do czytelnika, pootwierał nowe drzwi do literatury, co w naszym zapędzonym życiu jest niezwykle cenne. Od wczoraj proza Olgi Tokarczuk stała się dla mnie jeszcze bardziej cenna i zagadkowa, a jednocześnie ukazująca ludzi i świat zupełnie na nowo, no i optymistycznie.” Profesor dał nam klucz do interpretacji opowiadań pisarki: wszystkie dziewiętnaście tekstów, różniących się bohaterami, czasem, miejscem, stylistyką łączy koncepcja transgresji. Zjawisko polegające na przekraczaniu i poszerzaniu granic poznawczych i tożsamościowych. Kobieta z tytułowego opowiadania eksperymentuje z przebraniami, by choć przez chwilę być postrzegana przez innych ludzi inaczej. Gdy kupuje czapkę z warkoczykami, spostrzega, jak „wypełza na nią jakaś dziewczynkowatość” i ciągnie ją w miejsca pełne głośnej muzyki. Zamienia się w starą, niedomytą kloszardkę lub w biznesmena. I staje się tymi ludźmi, osobowość jest tylko jedną z iluzji. Co nam pozostaje? Codziennie od nowa udawać, że świat jest realny. Ale pamiętać prawdę.

Mamy nadzieję, że profesor Czapliński jeszcze nie raz będzie roztrząsał z naszym klubem kwestie literackie i związane z nimi problemy filozoficzne i psychologiczne.

Zofia Staniszewska