Biskup Franciszek Stefanowicz (1801-1871) – postać warta sprostowania

Kolejna postać historyczna pochodząca z Mosiny doczekała się stosownego upamiętnienia. Mowa o urodzonym w Mosinie biskupie Franciszku Stefanowiczu (1801-1871), który podczas podniosłej uroczystości został uhonorowany tablicą pamiątkową w mosińskim kościele pod wezwaniem świętego Mikołaja. Wcześniej natomiast został patronem jednej z mosińskich ulic, będącej przedłużeniem ulicy Jarzynowej, która prowadzi od Strzeleckiej do Kanału Mosińskiego.

3 października 2024 roku, a więc dokładnie w dwusetną rocznicę udzielenia święceń kapłańskich księdzu Franciszkowi Stefanowiczowi, odsłonięta i poświęcona została stosowna tablica autorstwa Ewy i Tadeusza Piaskowskich, która znajduje się w prawym transepcie kościoła, obok bocznego wejścia do zakrystii. Warto dodać, że święcenia kapłańskie ksiądz Franciszek Stefanowicz przyjął właśnie w Mosinie z rąk biskupa Marcina Siemieńskiego. Uroczystość miała podniosły i uroczysty charakter: wzięli w niej udział przedstawiciele władz miejskich, poczty sztandarowe i harcerze, a oprawę muzyczną zapewnił Mosiński Chór Kościelny pw. św. Cecylii. Inicjatorami upamiętnienia biskupa Stefanowicza byli: ksiądz kanonik Edward Majka oraz panowie Włodzimierz Gabrielski, Andrzej Kasprzyk oraz Jacek Szeszuła. Po uroczystości można było otrzymać pamiątkową monetę 1 Mosin z wizerunkiem pochodzącego z Mosiny biskupa, którą tradycyjnie wykonał pan Witold Wilhelm.

Biskup Franciszek Stefanowicz urodził 29 września 1801 roku w Mosinie i był najstarszym dzieckiem Rocha oraz Zofii z domu Noskowicz. Uczęszczał do przykościelnej szkółki parafialnej w Mosinie, a następnie do szkoły przy seminarium duchownym w Poznaniu. Do seminarium trafił w roku 1818 roku, a święcenia kapłańskie przyjął w mosińskim kościele 3 października 1824 roku. Posługę kapłańską pełnił kolejno w Zakrzewie, Sarbinowie koło Ponieca, Nieparcie, Pakosławiu i Czaczu. Od 1831 był proboszczem w Poniecu pod Lesznem. W 1848 roku został wybrany z powiatu krobskiego posłem do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie. 16 listopada 1854 został mianowany biskupem tytularnym Samosaty i pełnił odtąd funkcję biskupa pomocniczego poznańskiego. W latach 1857-1871 był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Zmarł 23 marca 1871 roku i został pochowany w Bazylice archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu. W jednym ze wspomnień został opisany w następujący sposób: „był to wzorowy kapłan, pracujący z poświęceniem dla dobra kościoła i narodu (…) Wszędzie pozostawił po sobie najmilsze wspomnienie. (…) był X. Biskup Stefanowicz nadzwyczaj dobroczynnym. Wspierał potrzebujących, spieszył chętnie z pomocą dla biednych i nędzarzy. Wiele o tym mogłyby powiedzieć Towarzystwo św. Wincenta a Paulo, którego był wielkim miłośnikiem”¹.

O życiorysie biskupa Stefanowicza informuje szczegółowo parafialna broszura², wydana z okazji odsłonięcia pamiątkowej tablicy poświęconej temu mosińskiemu kapłanowi. Odnaleźć można w niej sporo faktografii, wspomnień i listów, co jest szczególną zasługą księdza proboszcza Adama Prozorowskiego. Broszura zawiera jednak wiele nieścisłości, wobec których nie mogłem przejść obojętnie. W artykule autorstwa Włodzimierza Gabrielskiego, Mateusza Lewandowskiego oraz Jacka Szeszuły pojawiła się wiadomość, jakoby matka biskupa Franciszka Stefanowicza pochodziła z rodziny Noskiewiczów, a jej ślub z Rochem Stefanowiczem miał mieć miejsce w 1801 roku³. Faktycznie jej nazwisko panieńskie brzmiało „Noskowicz”, natomiast jej zamążpójście miało miejsce dwunastego listopada 1800 roku⁴. Na 11 podanych przez autorów dat urodzin młodszego rodzeństwa Franciszka Stefanowicza aż 7 jest błędnych lub niekompletnych. Poniżej przedstawiam ich krótkie zestawienie sporządzone na podstawie metryk parafii w Mosinie⁵:

Imię	Data urodzin podana w artykule	Data urodzin podana w metrykach kościelnych
Magdalena	02.05.1803	24.05.1803
Cecylia	14.11.1809	13.11.1809
Zuzanna	06.08.1812	02.08.1812
Stanisław	05.05.1814	06.05.1814
Jakub	07.1816	09.07.1816
Kalikst	09.10.1818	17.09.1818
Jan Nepomucen	14.05.1821	11.05.1821

Ponadto w przypadku Marcela Stefanowicza autorzy podali datę jego śmierci na 24.11.1807 r., podczas gdy w metrykach kościelnych zapisano jedynie datę jego pogrzebu bez podawania daty zgonu⁶. Omawiane błędy w odczytaniu dat wynikają prawdopodobnie z braku analiz całego wpisu księgi metrykalnej. Dla przykładu: we wpisie dotyczącym ochrzczonej 14 listopada 1809 roku Cecylii Stefanowicz czytamy w lewej, węższej kolumnie datę „Die 14. No.[vembris]”, czyli dnia 14 listopada. Nie jest to jednak data narodzin, tylko data chrztu. Tę pierwszą można wyczytać z fragmentu opisu, który po łacinie brzmi następująco: „Ego qui supra baptisavi infantem Nomine Ceciliam natam die 13 ejusdem ad noctem…”, co się wykłada: ja wyżej podpisany [tj. ksiądz Maciej Cerajewski] ochrzciłem niemowlę o imieniu Cecylia, urodzone 13 dnia tegoż miesiąca [tj. listopada] w nocy.

W omawianym artykule przekręcono nazwisko Adama Sczanieckiego (podano „Szczaniecki”⁷) oraz podano inną datę wyboru na posła Władysława Niegolewskiego, niż w cytowanym przez autorów biogramie z Polskiego Słownika Biograficznego – w artykule jest 19 grudnia 1858, a w PSB – 27 grudnia 1858⁸. Dosyć poważnym uchybieniem było podanie, iż arcybiskup metropolita poznański i gnieźnieński Mieczysław Ledóchowski „został skazany na areszt w więzieniu w Rawiczu”⁹, podczas gdy arcybiskup był więziony w Ostrowie Wielkopolskim¹⁰. Przyczyną aresztowania według autorów miało być jego usztywnienia stanowiska w sprawie nauczania religii w języku niemieckim oraz kwestia małżeństw mieszanych, gdy faktycznie chodziło o niewykonywanie tak zwanych ustaw majowych z roku 1873. Ponadto z omawianego artykułu nie dowiemy się także, że wydarzenia te związane były z tak zwanym kulturkampfem, czyli okresem walki władz pruskich z Kościołem katolickim. Z lektury kolejnego zdania artykułu możemy odnieść wrażenie, jakoby w 1874 roku, a więc w roku aresztowani arcybiskupa Ledóchowskiego, żył jeszcze biskup Franciszek Stefanowicz, podczas gdy ten zmarł prawie 3 lata wcześniej. Wyrażona przez autorów opinia jakoby papież Pius IX miał mieć negatywne nastawienie do ówczesnej polskiej organizacji kościelnej¹¹ jest sprawą mocno dyskusyjną i została przytoczona w nieczytelnym kontekście, niemniej nie ma miejsca na wyczerpujące omówienie tego tematu. Żeby przekonać się, że sprawa wyglądała zgoła inaczej, wystarczy sięgnąć do publikacji Pius IX a Polska autorstwa Józefa Sebastiana Pelczara¹².

Inną sprawą jest podana przez Włodzimierza Gabrielskiego, Mateusza Lewandowskiego oraz Jacka Szeszułę bibliografia – pozycja „Materiały własne” jest zaskakująca i wymagająca doprecyzowania. Nie dowiemy się niestety, jakie dokładnie pozycje wchodzą w skład owych „materiałów własnych” (wywiady, wycinki prasowe, własne notatki, wspomnienia?), co powinno zostać precyzyjnie uściślone. Do przytaczanego w bibliografii opracowania M. Lewandowskiego Franciszek Stefanowicz – sufragan poznański, zapisany na kartach historii Kościoła na ziemiach polskich w XIX wiecznych realiach polityki pruskiej¹³ nie podano daty ani miejsca wydania. Nie dowiemy się także, czy jest to artykuł opublikowany w prasie, periodyku naukowym czy może niewydana jeszcze praca dyplomowa lub pozycja książkowa. Komplikuje to zatem sprawę rozszyfrowania przyczyny podania wymienionych nieścisłości w tym stosunkowo krótkim opracowaniu. Wydane z okazji 200 rocznicy święceń kapłańskim biskupa Franciszka Stefanowicza parafialne opracowanie zawiera w sobie ponadto artykuł Jakuba Skuteckiego zatytułowany „Nie jedwab sztandarów, a płótno pościeli. Kilka kadrów z życia XIX-wiecznej Mosiny”, z którego wymową głęboko się nie zgadzam. Pozostawiam jednak jego omówienie do następnego wydania „Gazety Mosińsko-Puszczykowskiej”, ponieważ polemika z tezami autora posłuży mi jako pretekst do zajęcia stanowiska na temat zaniedbanej przez historyków XIX-wiecznej historii Mosiny.

Wojciech Czeski