Rzeczpospolita odpieczętowana

Maj to dobra okazja by nawiązać do pewnej, obchodzonej ostatnimi laty coraz mniej hucznie, mosińskiej rocznicy. Do napisania tego tekstu natchnęła mnie rozmowa dwóch młodzieńców w pociągu relacji Leszno-Poznań. Wsiadający na stacji Mosina interlokutorzy dywagowali o wyższości Mosiny nad Puszczykowem, podając jako koronny argument „fakt”, iż Mosina „była przez 5 dni stolicą Polski”, co w obliczu faktów historycznych może wywoływać jedynie śmiech politowania. Wszelkie podobieństwa przytoczonej historii do innej, wspomnianej w ramach utrwalania mosińskiej mitologii roku 1848, nie były zamierzone.

Na łamach „Gazety Mosińsko-Puszczykowskiej” wielokrotnie obalaliśmy mit o rzekomym stołecznym charakterze Mosiny na początku maja 1848 roku, a także inne baśnie o rzekomej „Rzeczpospolitej Mosińskiej” okresu Wiosny Ludów. Mimo pewnym postępów w przekazywaniu bardziej realnego obrazu dziejów, ta fałszywa wersja lokalnej historii nadal funkcjonuje wśród mieszkańców, czego dowodem jest przytoczona wcześniej rozmowa zasłyszana w komunikacji publicznej. Nie prowadziliśmy żadnych badań socjologicznych by rozstrzygnąć, czy „wiedza” ta jest przekazywana w szkole, rodzinie, kręgach koleżeńskich czy innym miejscach wymiany idei i poglądów. Nie będziemy także dociekać, czy źródłem tego są: starsze publikacje, teksty zamieszczano na stronie internetowej Urzędu Gminy, tablice informacyjne znajdujące się między innymi przy ulicach Krotowskiego i Rzeczpospolitej Mosińskiej, wizerunki na medalach i monetach, umieszczenie na środku Rynku herbu Mosiny wśród symboliki innych stolic Polski, czy może zwyczajne przywiązanie do wieloletniej legendy, którą postanowił obalić pewien „lansujący się na krytyce”¹ historyk nazwiskiem Czeski. Bezcelowym wydaje się takie roztrząsanie, stąd lepiej przejdźmy do bardziej konstruktywnej części tego skromnego wywodu.

Na łamach „Gazety” prezentowałem pieczęć „Polski Powstającej”, jaką na początku maja 1848 roku posługiwał się Jakub Krauthofer². Omawiając ją nie znałem jednak tekstu profesora Pawła Stróżyka, który ukazał się drukiem kilka miesięcy później. Artykuł „Pieczęć tzw. Rzeczypospolitej Mosińskiej z 1848 r. Ze studiów nad pieczęciami powstańczymi XIX w.” ³ dostępny jest bez problemu w Internecie, stąd moja zachęta do zapoznania się z tymi bardzo wartościowymi odkryciami mojego wykładowcy z czasów studenckich. Nie chcę przesadnie „lansować się” w tym krótkim wywodzie, stąd chętnie podzielę się informacjami o tym, która część moich badań sprowokowała polemikę ze strony profesora poznańskiej uczelni. Przede wszystkim profesor Stróżyk uznał, że partyzanckie oddziały kapitana Cypriana Celińskiego oraz późniejszego naczelnika Włodzimierza Wilczyńskiego, które stacjonowały pierwotnie w Trzebawiu i Sowińcu, stanowiły dwa niezależne od siebie grupy, które następnie połączyły się w Rogalinie, tworząc jeden korpus powstańczy. W swoim wcześniejszych publikacjach uznałem, że stanowiły one jedną grupę jeszcze przed spotkaniem w rogalińskim pałacu, z czym polemizuje profesor Stróżyk⁴. Ponadto problematyczna wydaje się być data wyboru naczelnika korpusu partyzantów, Włodzimierza Wilczyńskiego. Konsekwentnie podawałem datę 3 maja 1848 roku, natomiast mój dawny wykładowca wykazał, że było to dzień później. Przedstawił przy tym bardzo ciekawy argument: jeden z dokumentów wysłany do pruskich władz został antydatowany tak, by celowo nawiązać do daty proklamacji Rzeczpospolitej Polskiej w Mosinie (3 maja) sugerując, że naczelnikiem był już wtedy Włodzimierz Wilczyński, wybrany faktycznie 4 maja⁵.

Artykuł profesora Stróżyka dostarcza bezpośrednich i pośrednich argumentów za tym, że nie było czegoś takiego jak „Rzeczpospolita Mosińska”. Już sam jego tytuł sugeruje, że mamy do czynienia z nazwą umowną, a na samym początku tekstu znajdziemy jednoznaczne wskazanie: „w początkach maja 1848 r. nie proklamowano Rzeczypospolitej Mosińskiej”⁶. Samą władzę sprawowaną przez naczelnika Włodzimierza Wilczyńskiego określa autor mianem „rogalińskiego quasi-rządu”⁷, co podważa narrację o rzekomym stołecznym statusie Mosiny w tym okresie. Dodatkowo omawiana przez autora pieczęć, którą na początku maja 1848 roku posługiwał się Jakub Krauthofer miała w otoku napis „Polska Powstająca”, a nie „Rzeczpospolita Mosińska”. Nie będziemy popadać w absurdy sugerując, że sami prowodyrzy majowej imprezy nie wiedzieli, jaki podmiot reprezentowali. Gdyby faktycznie mieli na myśli rzekomą „Rzeczpospolitą Mosińską”, to w jej imieniu byłyby wydawane i pieczętowane pisma. Skoro omawiana pieczęć, będąca najlepiej zachowaną ikonograficzną manifestacją doktryny i majestatu ówczesnego „quasi-rządu”, nie zawierała odwołania do rzekomej „Rzeczpospolitej Mosińskiej”, to dalsze posługiwanie się tą nazwą zakrawa o zwykłą aberrację historyczną. W sprawie interesującej nas pieczęci winny jestem Czytelnikowi pewne wyjaśnienia: była ona znana w Mosinie już 1978 roku. Dowodzi temu artykuł autorstwa Bogusława Polaka, który ukazał się w pracy „Szkice z przeszłości Mosiny”. Zamieszczono w nim zdjęcie dokumentu, na którym widnieje wskazana pieczęć, jednak w kolorach czarno-białym, na dodatek nie najlepszej jakości⁸. Pieczęć „Polski Powstającej” jest na tym zdjęciu w zasadzie jedną czarną plamą i nie można rozróżnić jakichkolwiek jej szczegółów sfragistycznych. Najwyraźniej nikt w 1978 roku nie zwrócił na to uwagi, jednak nie zamierzamy wdawać się w spekulacje, dlaczego nie dokonano żadnej analizy dokumentu, który obala narrację o rzekomej „Rzeczpospolitej Mosińskiej”.

Kwestia braku należytej weryfikacji legend i mitów narosłych wokół wydarzeń Wiosny Ludów na Ziemi Mosińskiej została dostrzeżona w polskiej historiografii na początku XXI wieku. W 2003 roku Bogumił Wojcieszak omówił skrótowo aktywność polityczną Jakuba Krauthofera, podważając w zasadzie bezkrytyczny stosunek do tej postaci, jaki wyłaniał się z wcześniejszych publikacji historycznych. Zauważył on między innymi, że wydarzenia z początku maja 1848 nie były wcale tak powszechnie hołubione, jak próbuje się nam wmawiać właściwie do dzisiaj: „O politycznych i militarnych dokonaniach Krauthofera pisano więc w „Gazecie [Polskiej]” niewiele, zastanawia brak bezpośredniego odniesienia do faktu utworzenia rzeczpospolitej mosińskiej, która jest tylko przywołana w tle wydarzeń. (…) Można (…) założyć, że był to komentarz przez przemilczenie”⁹. Następnie w roku 2008 na marginesie innego wywodu Jerzy Kozłowski zauważył, iż „problem partyzanckiej Rzeczpospolitej Mosińskiej, obrosły już swoistą legendą, nie doczekał się dotychczas dokładniejszego źródłowego opracowania”¹⁰. Zauważmy, jak bardzo niezasadny termin „Rzeczpospolita Mosińska” wrósł w historyczny obieg – przyczyna tego była prozaiczna, podana we wcześniejszym zdaniu – brak dokładniejszych opracowań źródłowych. Następnie od 2019 roku na łamach „Gazety Mosińsko-Puszczykowskiej” starałem się konsekwentnie podejmować ten temat, czego zwieńczeniem były trzy publikacje książkowe poświęcone wydarzeniom Wiosny Ludów i postaciom, które w nich uczestniczyły. Zostały one dostrzeżone w omawianym już artykule profesora Pawła Stróżyka, który konstatował: „Szereg zasadnych wątpliwości wobec przyjętych w historiografii ustaleń zgłosił w ostatnich latach Wojciech Czeski”¹¹. Tematu nie będziemy rozwijać, ponieważ artykuł traktujący o pieczęci „Polski Powstającej” został już omówiony we wcześniejszej części niniejszego wywodu. W ten oto sposób opublikowany w 2023 roku tekst profesora Stróżyka zamyka klamrą cykl opracowań, które podważają dotychczasową narrację wokół wydarzeń z początków maja 1848 roku na terenie gminy Mosina.

19 lutego 2020 roku odbyło się posiedzenie Komisji Oświaty, Spraw Społecznych i Promocji, na którym poruszany był między innymi temat podnoszonych przeze mnie wątpliwości wokół historii Mosiny w okresie Wiosny Ludów. Radny Marcin Ługawiak zaproponował wówczas zorganizowanie konferencji naukowej poświęconej temu tematowi, jednak do dzisiaj nie doszła ona do skutku. 23 marca 2023 roku na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu miało z kolei miejsce inne spotkanie, tym razem poświęcone pieczęci „Polski Powstającej”, na którym prelekcję wygłosił cytowany już tutaj wielokrotnie profesor Paweł Stróżyk. Świat nauki wyprzedził zatem lokalne dyskusje, co nie wydaje się być rzeczą nadzwyczajną. Teraz pozostaje żmudne i systematyczne upowszechnianie najnowszych ustaleń nauki na naszym mosińskim gruncie, na co jestem stale gotowy. Postaram się, by temat rewizji dotychczasowych fałszywych przekazów historycznych na temat rzekomej „Rzeczpospolitej Mosińskiej” nie został zamieciony pod dywan, przypominając o tym przynajmniej z okazji każdej rocznicy wydarzeń z roku 1848.

Wojciech Czeski