Ulica Cyryla Ratajskiego w rejestrze zabytków historycznego układu urbanistycznego!
Ulica Cyryla Ratajskiego w Puszczykowie została wpisana do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego. Obszar jest fragmentem średniowiecznego traktu handlowego. Obecnie znajduje się tutaj zabytkowa dzielnica willowa, położona nad malowniczym terenem nadwarciańskim.
Historyczny układ urbanistyczny
Ulica Cyryla Ratajskiego, znajdująca się we wschodniej części miasta, na odcinku w granicach objętych wpisem do rejestru jest fragmentem średniowiecznego traktu handlowego z Poznania do Głogowa i Wrocławia, utrwalonego w XIII. Dawny trakt, a następnie droga wiejska, stała się ulicą willową położoną nad malowniczym terenem nadwarciańskim, przy której wzniesiono okazałe i interesujące pod względem architektonicznym zabudowania, reprezentujące różne style architektoniczne.
Ulica biegnie z północy na południe, równolegle do brzegu Warty. Posesje po wschodniej stronie ulicy położone są na wysokiej malowniczej skarpie, opadającej na wschód w kierunku rzeki. Na przełomie XIX i XX wieku oraz w dwudziestoleciu międzywojennym w wyniku kształtowania się nowej koncepcji Puszczykówka jako ekskluzywnego letniska, na skarpie rzecznej oraz w obrębie ulicy Cyryla Ratajskiego powstała zabudowa willowa, wśród zieleni ogrodów zakładanych wokół domów. Powstało wówczas wiele restauracji, pensjonatów stanowiących bazę turystyki podmiejskiej. Zabudowa ulicy Ratajskiego z początku XX w., podobnie jak innych ulic Puszczykowa i Puszczykówka, realizuje koncepcję miasta-ogrodu, zgodną z myślą Ebenezera Howarda („Garden cities of Tmorrow” z 1898 r.), czy architektów Williama Morrisa i Hermana Muthesiusa.
Historyczna zabudowa – wille wraz z budynkami służebnymi w zespołach willowych, są świadkami myśli architektonicznej tego czasu oraz jej stosunku do kształtowania przestrzeni. Zabytkowa zabudowa ulicy Ratajskiego cenna jest również jako świadectwo bogatego kontekstu społecznego i politycznego czasu, w którym powstawała i była eksploatowana, z jednej strony prezentując tzw. gust niemiecki (domy wzniesione w tradycji ruchu Heimatschutz), z drugiej odważny odpór społeczności polskiej (styl dworkowy, styl krajowy).
W kartach historii Puszczykowa już w 1757 roku pojawia nazwa Puszczykówka położonego w pobliżu szesnastowiecznego młyna nad Wartą, który zlokalizowany był właśnie przy ulicy Cyryla Ratajskiego. Prawdopodobnie młyn leżał nad Wartą u wylotu dzisiejszej ulicy Cyryla Ratajskiego: do młyna przynależały grunty leżące wzdłuż dróg do Trzebawia (dzisiejsza Dworcowa), Czarnokurza (dzisiejsza 3 Maja), nad drogą wiodącą od młyna ku wsi Puszczykowo.
W historii tej, obecnie zabytkowej ulicy, pojawia się nazwisko Władysława Tomaszewskiego (1865-1914), który był bankowcem, ekonomistą, działaczem gospodarczym i dyrektorem Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu. Jako jeden z pierwszych zbudował w 1897 r. dom przy dzisiejszej ulicy Cyryla Ratajskiego, stając się tym samym prekursorem budownictwa letniskowego w tym rejonie. Na swojej posesji Władysław Tomaszewski, wraz z żoną Anielą, ufundował figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, którą poświęcił ksiądz oficjał Edmund Dalbor, późniejszy pierwszy prymas niepodległej Polski. Figura została poświęcona 15 lipca 1910 r. w dniu 500. rocznicy Bitwy pod Grunwaldem, co było aktem patriotyzmu i odwagi wobec trwającej germanizacji obszarów zaboru pruskiego.
Wpis do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego
W 2019 roku Urząd Miejski w Puszczykowie otrzymał od Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie wpisu do rejestru zabytków. W celu ustalenia rozmiaru i jakości zachowanych zasobów dziedzictwa kulturowego Puszczykowa, konserwator zlecił wykonanie Studium historyczno-urbanistycznego układu przestrzennego Puszczykowa. We wniosku wytypowano fragment ulicy Cyryla Ratajskiego wraz z najcenniejszymi pod względem historycznym i zabytkowym willami wraz z towarzyszącą zabudową służebną, ogrodami oraz zabytkową zielenią.
Pismem z dnia 4.04.2018 r. Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków poprosił Stowarzyszenie Nasze Puszczykowo, z którego oficjalnie wpłynął wniosek, o zajęcie stanowiska w sprawie zmiany proponowanego zakresu ochrony konserwatorskiej układu przestrzennego Puszczykowa, to jest ograniczenia jej do fragmentu ulicy Ratajskiego, zgodnie z założeniami Studium historyczno-urbanistycznego. Stowarzyszenie pismem z dnia 6.05.2019 r. pozytywnie odniosło się do proponowanego przedmiotu ochrony konserwatorskiej, podtrzymując swój wniosek o wpis historycznego układu urbanistycznego Puszczykowa do rejestru zabytków – w granicach określonych w opracowaniu (fragment ulicy Ratajskiego).
Jakiś czas później Andrzej Balcerek, burmistrz Puszczykowa, wniósł o wyłączenie z postępowania pasa drogowego powiatowej drogi publicznej, pozostającej w jego zarządzie, argumentując, że wpis do rejestru zabytków utrudni efektywne zarządzanie drogą. Burmistrz zadeklarował ze swojej strony możliwość opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu położonego po wschodniej stronie ulicy Ratajskiego, co zapewni ochronę zabytkowego obszaru z uwagi na współuczestniczenie konserwatora zabytków w procedurze planistycznej. Burmistrz wskazał również, że na terenie podlegającym planowanemu wpisowi do rejestru zabytków układu urbanistycznego ulicy Cyryla Ratajskiego znajdują się już nieruchomości wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, co skutkuje objęciem ich „podwójną ochroną konserwatorską” oraz wniósł o ich wyłączenie z postępowania.
W ocenie Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie było podstaw do takich obaw, czego jak stwierdził dowodem jest funkcjonowanie wielu miast na terenie Wielkopolski, o układach urbanistycznych wpisanych do rejestru zabytków, gdzie zarządzanie pasami drogowymi przebiega bezproblemowo. Żądanie wyłączenia obiektów indywidualnie wpisanych do rejestru zabytków uznał więc za bezzasadne.
Ostateczny zakres ochrony konserwatorskiej znajduje się na poniższej mapie:

Mapa z zaznaczoną strefą ochrony konserwatorskiej układu urbanistycznego w rejonie ulicy Ratajskiego
Przedmiotem ochrony konserwatorskiej podlega układ drożny, parcelacja, historyczna zabudowa willowa wraz z budynkami służebnymi, najstarszy drzewostan, historyczna mała architektura.
Zachowany stosunkowo jednorodny, malowniczy zespół przestrzenny ulicy Ratajskiego w Puszczykowie jest wyjątkowy pod względem stylistycznym i historycznym. Puszczykowo jako podpoznańskie letnisko znane jest w całym kraju na równi z podwarszawskimi miejscowościami wypoczynkowymi. Ulica na odcinku objętym wpisem do rejestru zabytków, stanowiącym fragment średniowiecznego traktu handlowego, jest cennym świadectwem trwałości sieci drożnej, niezmiennej pomimo licznych przemian zachodzących w przestrzeni. Zachowanie drogi w stanie niezmienionym ma istotne znaczenie kulturowe zarówno dla Puszczykowa, jak i dla całego regionu.
Tagi: Andrzej Balcerek, Puszczykówko, Trzebaw, Urząd Miasta w Puszczykowie, zabytki
Wasze komentarze (1)
Bardzo dobra decyzja.