„Sybiracy – zagubione pokolenia polskiego narodu”.
Sybiracy w złocie i srebrze – tak o tych monetach napisała prasa osiem lat temu, gdy Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu trzy monety kolekcjonerskie. Monety upamiętniające Sybiraków – Polaków z Kresów Wschodnich, którzy zostali deportowani – wywiezieni przymusowo przez Rosjan na Sybir. Polacy byli wywożeni początkowo do carskiej Rosji a potem do Związku Radzieckiego.
Monety na ich cześć zostały wybite 23 marca 2008 r. dzięki staraniom Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Pierwsza z monet to moneta o nominale 100 zł, wybita w złocie stemplem lustrzanym. Wielkość emisji wynosiła 12 tys. sztuk. Druga moneta to nominał 10 zł wybity w srebrze, również stemplem lustrzanym, o wielkości emisji 125 tys. sztuk.
Ostatnia, trzecia moneta to popularna dwuzłotówka wykonana stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold, w nakładzie dużym – 1.500.000 sztuk.
Cechą wspólną tych trzech monet jest awers, gdzie znajduje się wizerunek godła ustalony dla Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast rewers to napis: Sybiracy.
Na uwagę zasługuje srebrna 10 – złotówka, na której rewersie znajduje się bezbarwny, syntetyczny kamień ozdobny, doskonale imitujący diament – cyrkonia.
Zapowiedź wprowadzenia do obiegu monet upamiętniających Sybiraków była dużym wydarzeniem. Kolejki przed bankami ustawiały się już w nocy. Nie byli to jak zwykle zbieracze i kolekcjonerzy monet, lecz była to duża liczba ludzi starszych, dla których słowo Sybiracy miało szczególne znaczenie i przypominało utratę tego, co dla człowieka jest bardzo ważne, a mianowicie miejsca swego domu, pochodzenia.
To właśnie spowodowało, że monety Sybiraków dziś są dużą rzadkością i są poszukiwane przez zbieraczy i rodziny z Kresów.
To tyle o monetach, a teraz trochę historii.
Monety upamiętniające Sybiraków – Polaków z Kresów Wschodnich, którzy zostali deportowani – wywiezieni przymusowo przez Rosjan na Sybir.
Syberia
Na Syberii Polacy znaleźli się po raz pierwszy jako jeńcy wojenni w pierwszej połowie XVII wieku. Jednak właściwa historia polskich Sybiraków zaczyna się po rozgromieniu konfederatów barskich w 1768 r. Na mocy specjalnego nakazu caryca Katarzyna II zesłała za Ural ok. 5 tysięcy Polaków. Kolejne fale zesłania z powodu uczestnictwa w spiskach powstańczych miały miejsce w latach 30. i 40. XIX w. Najwięcej Polaków trafiło na Sybir w wyniku klęski Powstania Styczniowego (lata 1863 – 1867). Oblicza się, że zesłano ok. 19 tysięcy Polaków oraz 1,8 tysiąca towarzyszących im osób.
Na Syberię, oprócz zesłanych z powodów politycznych trafiali ludzie, którzy popełnili przestępstwa pospolite.
Większość Sybiraków wróciła do Polski po zakończeniu I Wojny Światowej.
Masowe zsyłki Polaków
Represje stalinowskie lat 30. XX wieku dotykały ludzi różnych narodowości, w tym Polaków. Masowe zsyłki naszych rodaków zaczęły się po 17 września 1939 roku. Obejmowały różne grupy społeczne, zwłaszcza te, które z racji pełnionych zawodów nosiły broń. Były to deportacje całych rodzin, dziś trudno obliczyć, ile osób trafiło na Syberię, a ile na inne tereny Gułagu. Po wielu aresztowanych osobach ginął ślad i ciągle jeszcze trwają próby oszacowania liczby ofiar stalinowskich czystek, tych, którzy na Syberii zmarli i tych, którym udało się przeżyć.
I właśnie dla tych, którym udało się przeżyć i wrócić do Polski, w dniu 17 października 2003 roku zostało ustanowione odznaczenie państwowe, a mianowicie Krzyż Zesłańców Sybiru, jako wyraz narodowej pamięci o obywatelach polskich deportowanych w latach 1939 – 1956 na Syberię, do Kazachstanu, w hołdzie dla ich męczeństwa oraz wierności ideom i niepodległości. Krzyż Zesłańców Sybiru jest nadawany osobom, które w chwili deportacji posiadały obywatelstwo polskie oraz dzieciom tych osób urodzonych na zesłaniu.
Krzyż jest nadawany osobom żyjącym w dniu wejścia ustawy w życie 1 stycznia 2003 r.
Krzyż nadaje prezydent RP na wniosek kompetentnej władzy. Nosi się go na lewej stronie piersi, po innych odznaczeniach państwowych.
Na koniec pragnę zacytować określenie, jakie usłyszałem nt. Sybiraków „Sybiracy – zagubione pokolenia polskiego narodu”.
Zebrał i opracował Henryk Pruchniewski
